اگر به این مقاله رسیدهاید و شروع به خواندش کردهاید، احتمالا شما نیز کنجکاو شدهاید که بدانید بهترین ویژگی یک مدرسه خوب چیست؟ یک مدرسه خوب را از روی کدام ویژگیاش میتوان شناخت؟
مهراولیها به خاطر شغل و علاقهای که دارند، این موضوع برایشان بسیار جذاب است چرا که روزانه و حتی در هر ساعت مشغول گفتگو با نوجوانان یا خانوادهها پیرامون موضوعات مختلف مدرسه هستند و تمام این گفتگوها به نحوی حول محور همین نکته میچرخد؛ اینکه مدرسه خوب چیست و با چه معیارهایی سنجیده میشود و آیا ما مدرسه خوبی هستیم یا نه؟
حتی زمانیکه معلمان در حال گفتگو با یکدیگر درباره مدارس مختلف و شیوههای تدریس هستند یا زمانیکه در جلسات ارزیابی تیم مهراول شرکت میکنیم، این پرسش کلیدی در تمام گوشههای بحثهایمان میچرخد و به شیوههای متنوعی خود را نشان میدهد.
به صورت طبیعی و منطقی، تمام افرادی که در حوزه آموزش گام برمیدارند و تلاش بر پیشرفت و تاثیرگذاری در این زمینه دارند، اندک نگاهی به کتابها و نظریات در این زمینه دارند. کتابهای مختلفی که در مقالهای جداگانه آنها را برای شما نیز معرفی خواهیم کرد. امّا به جز کتابها، به دلیل کنجکاویهای مهراوّلگونهمان به سراغ یک نظرسنجی عمومی در مهراوّل رفتیم و از افراد پرسیدیم که به نظر ایشان بهترین ویژگی یک مدرسه خوب چیست؟
در ابتدا باید گفت که مهمترین دلایل این نظرسنجی چیست؟
۱. آشنا شدن با نظرات مختلف:
فکر کردن به این موضوع اگرچه همیشه در ذهن ما وجود داشته است اما کمتر کسی این موضوع را به صورت اجتماعی به بحث گذاشته است. در حقیقت یکی از مهمترین دلایل این بحث آنست که موضوعی را که در ذهن خود اندیشیدهایم، با صدای بلند بیان کنیم و در این ابراز نظر، صدای دیگران را نیز بشنویم. چراکه ما مهراوّلیها احتمال میدهیم که ممکن است شنیدن نظرهای دیگران در این باب-که عموماً خاموش بوده است- چراغهای جدیدی را در ذهنمان روشن کند و این روشنایی اندکی از مسیر زندگی ما را تغییر دهد.
۲.فهمیدن حقیقت اجتماعی:
اینکه واقعاً نظر مردم جامعه ما در اینباره چیست؟ به اینگونه میتوان راستی آزمایی کرد که آنچه ما حقیقت میپنداشتیم، درست بوده است یا نه؟ بسیاری زمانها گمان میکنیم مدرسه خوب مدرسهای است که ویژگی A را داشته باشد و در ذهن خود نیز گمان میکنیم چقدر درست اندیشیدهایم و گمان مضاعفی هم داریم که حتماً دیگران نیز مانند ما میاندیشند. امّا گاه با یک تحقیق کوچک میتوانیم متوجه شویم که آنچه میپنداشتیم تا چه حد وهم و خیال بوده است و تا چه حد یک حقیقت؟
۳.تعیین اهداف واقعی و نزدیک شدن به آنها:
زمانی که با نظرات مختلف آشنا شدیم و وهم و خیالها و حقایق را از هم تفکیک کردیم، بیگمان میتوانیم اهدافی دقیقتر تعیین کنیم و به سمت آنها حرکت کنیم. وقتی متوجه شویم که به طور مثال در تشخیص مدرسه خوب، عامل دانشآموزان مهمتر از معلمان آن مدرسه است، از فردای آن روز وقتی میخواهیم به سراغ انتخاب یک مدرسه برویم، به دانشاموزان بیشتر از معلمان دقت میکنیم و در ثبتنام بیشتر به مدارسی سر میزنیم که از نظر ما دانشآموزان بهتری دارد.
۴. رشد خانوادهها، مدارس و جامعه:
وقتی معیارهای انتخاب برای ما روشن شدند و ما قادر به تشخیص مدرسه خوب و مناسب خود شدیم، از نظر فردی در یک محیط خوب و مناسب خود قرار خواهیم گرفت و نوجوان و خانوادهها از این انتخاب خوب خود راضی خواهند بود. از طرفی مدارس نیز متوجه میشوند با چه معیارهایی سنجیده میشوند و به جای تکیه بر معیارهای غیرمهم و بیارزش، به معیارهای مهم و ارزشمند میپردازند و خود را در آن زمینهها بهبود میدهند. در نهایت سود این اتفاق برای جامعه خواهد بود چرا که پیشرفت نوجوان، خانواده، معلمان و مدیران آموزشی و مدارس را در پی خواهد داشت.
و در انتها حتماً که نکات مثبت دیگری نیز در این تحقیق کوچک یافت میشود که شما نیز در خلوت خود میتوانید به این زوایای مختلف فکر کنید.
ویژگیهای یک مدرسه خوب چیست؟
فکر میکنم برخی از شما نیز همچون من در تصورات خود گمان میکردید که امکانات یک مدرسه، تاثیر مهمی در خوب بودن آن مدرسه دارد؛ امکاناتی همچون حیاط بزرگ، وسایل هوشمند، فضای طراحی شده، آمفی تئاتر، ….. حال که بعد از این تحقیق کوچک و محدود، به این تصور خود نگاه میکنم نمیدانم چگونه اینچنین تصوری داشتهام! اما به هر حال باید اعتراف کنم که همین شناختم نسبت به تفکراتم و تصوراتم را مدیون این تحقیق هستم. ما در این تحقیق متوجه شدیم که اکثریت در گفتههای خود به هیچ موردی درباره امکانات یک مدرسه اشاره نکردهاند که ویژگی یک مدرسه خوب یا یکی از ویژگیهای یک مدرسه خوب، امکاناتش است. فقط یک نفر به خوبی به داشتن امکاناتی همچون کتابخانه و پرینترهای سهبعدی و … اشاره کردهاند که بسیار هم دقیق و قابل توجه است. حتماً این موضوع را هم در گوشه ذهن داشته باشید که یقین داریم که امکانات بیتاثیر نیست و مهم هستند و ممکن است پاسخدهندگان این عامل را در ذهن خود داشتهاند اما ترجیح به بیان عوامل مهمتری کردهاند و در حقیقت این موضوع میتواند مصداق جمله استاد هاشم میرزایی باشد که همیشه میگویند «مهم را فدای مهمتر کن». شاید پاسخدهندگان نیز مهم را فدای مهمترها کردهاند و از بیان این مطلب گذشتهاند. امّا نکته مهمتر آنست که حتی اگر در ذهن این مشارکتکنندگان، موضوع امکانات مدرسه مهم بوده باشد، در لحظهای که نظر خود را بیان میکردهاند، معیارهایی دیگر را مهمتر از امکانات یک مدرسه در نظر گرفتهاند.
چه کسانی در این پرسش و پاسخ کوچک شرکت کردهاند؟
تا این لحظه ۴۸ نفر در این پرسش و پاسخ به صورت حضوری یا مجازی شرکت کردهاند و میبایست از ایشان تشکر کنیم که نظرها و باورهای خود را با ما در میان گذاشتند. حدود ۳۵ نفر از این افراد را نوجوانان و جوانان تشکیل میدهند که این موضوع میتواند ما را به درک بهتری از این قشر مهم اجتماع برساند. باقی افراد نیز مادر-پدرهایی هستند که مسئولیت پرورش این نوجوانان یا جوانان را بر عهده داشتهاند. همچنین تعداد تقریبی زنان و مردانی که در این گفتگو بودهاند، در لیست پایین قابل شمارش است. قابل ذکر است که این پرسش و پاسخ همچنان ادامه دارد و با دریافت اطلاعات جدید، بهروزرسانیهای موردنیاز انجام میگردد. شما نیز که خواننده این سطرها هستید میتوانید از طریق کامنت در زیر این مقاله یا در اینستاگرام و تلگرام ما نظر خود را به ما بگویید و چراغهای جدیدی را برای همه شنوندگان روشن کنید.
ما مهراوّلیها مایلیم که در این بخش از همه شرکتکنندگان سپاسگزاری کنیم؛ ممنونیم از جاوید، لیا، شهرام، فاطمه، شایان، الینا، محمد، آذین، نیلوفر، امیرحسین، جاوید، مهدی، پالیز، امین، عرشیا، زهرا، علی، ساها، رسپینا، سیما، مسعود؛ حنا، باراد، سارا، اشکان، پوریا، شقایق، مهدیس، اهورا، بهار، مهدی، وحید، مینا، نادیا، ماندانا، پرستو، سهراب، صحرا و دوستان دیگری که به صورت ناشناس برای ما پیام گذاشتهاند.
مهمترین ویژگی یک مدرسه خوب و موثر از نگاه شما چیست؟
فهرست بالا، فهرست تمام عواملی است که افراد در پاسخ به پرسش «مهمترین ویژگی مدرسه خوب به نظر شما چیست؟» ذکر کردهاند. برخی پاسخدهندگان به چند عامل و برخی فقط به یک عامل اشاره کرده بودند و ما میتوانستیم برخی پاسخها را در یکدسته قرار دهیم پس از تکرار آن خودداری کردیم و برخی توضیحات مفصلتری داشتند که به صورت خلاصهتر عنوانی برایش انتخاب کردیم تا مقصود اصلی افراد را گم نکنیم. از مجموع ۴۴ ویژگی ذکر شده در میان این پاسخها، برخی بیشتر از بقیه تکرار شدهاند و افراد بیشتری به آنها اشاره کردهاند که ما آنها را در یک نمودار جداگانه برای شما گرد آوردهایم. چهار ویژگی مهم و پرتکرار مدارس خوب که در این اینفوگرافی نیز میبینید، به ترتیب ذکر شدهاند. اولین ویژگی که مهمترین ویژگی یک مدرسه خوب در فهرست ماست و در صدر جدول قرار دارد «به رسمیت شناختن تفاوتهای انسانها و آموزش این موضوع به افراد» است که بیشترین تکرار را داشته است. ویژگی دوم، سوم، چهارم با اختلاف کمی در بخش پایینتری در این لیست قرار گرفتهاند. در حقیقت تمرکز پاسخدهندگان در مورد صمیمیت دانشآموزان و معلمان، شکوفایی استعدادها، فراهم کردن فضای آرام و به دور از استرس به اندازهای یکسان بوده است.
نکته قابل توجه در این بررسی میتوان این باشد که اغلب ما -یا لااقل خود من- در ذهنمان گمان میکنیم که شکوفایی استعدادها بسیار مهمتر از همه اینهاست. حتی شاید مدارس نیز به این امر بیشتر از سه مورد دیگر اهمیت میدهند و از مزایای این بررسی میتواند فهم حقیقت موجود در جامعه و آشنایی با ذهن مخاطبان واقعی حوزه آموزش و پرورش باشد.
یکی از دلایل اهمیت تحقیقات -حتی در ابعاد کوچک- آنست که در عین حال که پاسخ بسیاری از پرسشها را میتوان پیدا کرد، بسیاری پرسشهای جدید را نیز مطرح میکند. مثلا اگر به نمودار دوم نگاه کنید، موارد ۵ تا ۸ لیست ویژگیهای مهم یک مدرسه خوب را میبینید. مورد پنجم «ایجاد محیط خاطرهساز و مفرح است. چه کسی گمان میکرد که محیط بانشاط پنجمین ویژگی مهم را در بین ۴۰ ویژگی کسب کند؟ آیا اگر مدرسهای محیط شادتر ایجاد کند اما مهارتهای زندگی-که در اولویت این لیست نبوده است- در آن تدریس نشود، مدرسه بهتری است؟ آیا نوجوانان و خانوادهها رضایت بیشتری خواهند داشت؟ این موضوع میتواند به این معنا نیز باشد که اگر مدرسهای محیط بانشاط داشته باشد احتمالا دانشجویان و خانوادهها آن مدرسه را مدرسهی بهتری میدانند، نسبت به مدرسهای که در آن مهارتهای زندگی آموزش داده میشود اما محیطش کمتر مفرح و بانشاط است. این امر نکته ظریفی است زیرا ممکن است مدرسهای از این امر سوءاستفاده کند و با ایجاد محیط مفرح، رضایتها را جذب کند اما مهارتهای زندگی را آموزش ندهد. امّا همه ما میدانیم که محیط شاد نیز به اندازه مهارتهای زندگی برای یک نوجوان ضروری است (البته کمی هم بستگی دارد که چه چیزهایی را عامل درست ایجاد نشاط و شادی بدانیم). هرگز فراموش نکنیم که این موضوع نه فقط درباره عامل پنجم؛ یعنی محیط شاد بلکه راجع به سایر عوامل نیز مطرح است.
تا اینجا هشت مورد مهم را بررسی کردیم. نکته قابل توجه آنست که ۳۶ مورد مطرحشده دیگر با اختلاف بسیار زیادی از موارد بالا، کمتر گفته شدهاند و تقریبا به صورت یکسان تنها دو تا سه بار مطرح شدهاند و برخی هم تنها توسط یکنفر گفته شدهاند. پیشنهاد ما اینست که یکبار دیگر به لیست موارد گفته شده که در بخشهای بالاتر به صورت کامل وجود دارد رجوع کنید و آن را دوباره مطالعه کنید چرا که نکات ظریفی در آن نهفته است. نکاتی همچون اینکه چرا برخی موارد بیشتر تکرار شدهاند؟ چرا برخی موارد بسیار کم مطرح شدند؟ آیا دلایل اجتماعی-سیاسی خاصی وجود دارد که توجه به فضای دور از استرس و بانشاط اهمیت بالایی دارد؟ آیا فضای خانوادهها یا جامعه، محیطهای پراسترسی شدهاند و آرامش در فضای مدرسه میتواند جبرانکننده این وضعیت باشد؟ دلیل اهمیت ویژگی شکوفایی استعدادها میتواند این موضوع باشد که در جامعه امروزی بسیاری از مردم متوجه شدهاند که در شغل مورد علاقه خود نیستند؟ چرا «پیدا کردن دوست خوب» فقط یکبار مطرح شده است؟یا پرسشهای دیگر… امر مهم فکر کردن به زوایای مختلف اینگونه نظرسنجیهاست که میتوان درباره آنها ساعتها اندیشید و اندیشهها را به عمل تبدیل کرد.
در تحقیقات همیشه آنچه در صدر فهرست وجود دارد، اهمیت بالا ندارد.
بلکه گاهی مواردی که در پایینترین قسمت فهرست هستند، دلایل اصلی مشکلات امروزه هستند.
آیا مهراولیها با این پاسخها موافقند؟
هرگز نباید از یاد برد که اینها نظرات بخش بسیار کوچکی از اعضای این جامعه است و یک نظرسنجی عمومی در سطح وسیع میتواند اطلاعات بسیار دقیقتر و واضحتری را درباره ویژگیهای یک مدرسه خوب مطرح کند. امّا در کنار این موضوع از شنیدن همین بخش کوچک از جامعه نباید غافل بود چرا که این افراد با انسانهای دیگر در ارتباط هستند و با توجه به ارتباطات و تجربهها و دیدهها و شنیدههای خود این عوامل را مطرح کردهاند پس احتمالاً در اطرافیان خود «همنظران»ی دارند که با صحبتهای این دوستان موافق هستند و در نتیجه ما با شنیدن صدای این دوستان، در حال شنیدن صدای جمعیت بزرگتری هستیم که اطرافیان و خانوادهها و دوستان این افراد را شکل میدهد.
با این همه برای اینکه نظر مهراوّلیها را به صورت دقیقتر بررسی کنیم، به صورت جداگانه به سراغ مدیریت دبیرستان مهراوّل؛ استاد هاشم میرزایی رفتیم و از ایشان نیز پرسیدیم که «مهمترین ویژگی یک مدرسه خوب چیست؟» در کنار پاسخی که به این سوال دادهاند، ما میتوانیم متوجه شویم که مدیران درباره ویژگیهای یک مدرسه خوب چگونه میاندیشند و آیا نظر آنها با نظر نوجوانان و خانوادهها و معلمان یکسان است یا تفاوت دارد؟
در مقاله بعد همراه ما باشید تا پاسخهای استاد هاشم میرزایی را به عنوان موسس و مدیر مهراول و فردی که بیش از چهل سال در بیش از نود مرکز آموزشی تدریس کردهاست، با هم بشنویم.
پانوشت۱: تمام تصاویر این مقاله از کاریکاتورهای کامبیز درمبخش؛ هنرمند برجسته این سرزمین انتخاب شده است.
پانوشت۲: ایده اجرا و نوشتن این مقاله را استاد هاشم میرزایی مطرح کردهاند و پرسش را ایشان از افراد به صورت حضوری یا مجازی پرسیدهاند و پاسخها توسط تیم مهراوّل جمعآوری، دستهبندی و تحلیل شدهاند.
پانوشت۳: پس از انتشار این مطلب، دوستان دیگری نیز به این پرسش، پاسخ دادند و عوامل دیگری را نیز مطرح کردهاند:
پرورش عشق به یادگیری، ایجاد محیطی برای کنجکاوی، پرورش تفکر انتقادی، کمک به ساختن فردیت در دانشآموزان [این بخش به صورت مداوم و با دریافت پاسخهای جدید به روزرسانی میگردد].
پانوشت۴: در صورتی که تمایل دارید نظرات افراد را به صورت کامل با زبان خودشان مطالعه کنید، میتوانید در تلگرام «مدرسه ء پرسش» را جستجو کنید و یا با کلیک روی این لینک به صورت مستقیم به آن بخش هدایت شوید: https://t.me/mehreavvalask
